اخبار سبک زندگی : سه درس ناب از امام رضا(ع) برای زندگی امروز

به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، ایمان در منظومه فکری اسلام، صرفاً یک باور قلبی نیست، بلکه مجموعه‌ای از اعتقادات، گفتار و کردار است که شخصیت حقیقی مؤمن را شکل می‌دهد. حدیث گهربار امام رضا (ع) که می‌فرمایند: “لا یَکُونُ الْمُؤْمِنُ مُؤْمِنًا حَتّی تَکُونَ فیهِ ثَلاثُ خِصال: ۱ـ سُنَّةٌ مِنْ رَبِّهِ. ۲ـ وَ سُنَّةٌ مِنْ نَبِیِّهِ. ۳ـ وَ سُنَّةٌ مِنْ وَلِیِّهِ. فَأَمَّا السُّنَّةُ مِنْ رَبِّهِ فَکِتْمانُ سِرِّهِ. وَ أَمَّا السُّنَّةُ مِنْ نَبِیِّهِ فَمُداراةُ النّاسِ. وَ أَمَّا السُّنَّةُ مِنْ إِمامِهِ فَالصَّبْرُ فِی الْبَأْساءِ وَ الضَّرّاءِ”،(1) سه رکن اساسی را برای تحقق ایمان واقعی معرفی می‌کند. این حدیث، مؤمن را به الگوبرداری از خداوند، پیامبر و امام خویش فرامی‌خواند و نشان می‌دهد که کمال ایمان در جمع این سه ویژگی نهفته است.

تبیین سه خصلت ایمان حقیقی:
امام رضا (ع) برای مؤمن واقعی، سه خصلت را ضروری می‌دانند که هر یک نمادی از سنت الهی، نبوی و علوی است:
سنت پروردگار: کتمان سر (پوشاندن راز خود)
این خصلت به معنای حفظ اسرار و رازهای خویشتن است، نه به معنای پنهان‌کاری مذموم. بلکه اشاره به ستر الهی دارد. خداوند متعال علیم و خبیر است و بر همه آشکار و پنهان ما آگاه است، اما با وجود احاطه کامل علمی، بسیاری از عیوب و گناهان بندگان را می‌پوشاند و ستّار العیوب است. مؤمن نیز باید این صفت الهی را در وجود خود نهادینه کند؛ یعنی در عین اینکه از درون خود آگاه است، از فاش کردن همه ضعف‌ها و گناهان خود در برابر دیگران پرهیز کند تا هیبت و حرمت ایمانش حفظ شود. این کتمان سر، شامل حفظ اسرار مؤمنان دیگر و آبروداری از آنان نیز می‌شود که تجلی‌بخش صفت ستّاریت خداوند در انسان است.

سنت پیامبر: مدارا و نرم رفتاری با مردم
این خصلت به معنای برخورد با رأفت، ملاطفت، گذشت و دوری از خشونت و تندی در تعاملات اجتماعی است. پیامبر اکرم (ص) مظهر رحمت الهی بودند و اخلاق نیکوی ایشان، عامل جذب قلوب مردم بود. مؤمن نیز باید با پیروی از این سنت نبوی، در روابط خود با دیگران، حتی مخالفان، با مدارا و سعه صدر رفتار کند تا بتواند تأثیرگذار باشد و راه هدایت را برای دیگران هموار سازد.

سنت امام: صبر در تنگدستی و پریشان حالی (الصَّبْرُ فِی الْبَأْساءِ وَ الضَّرّاءِ)
این خصلت به معنای استقامت و پایداری در برابر سختی‌ها، فقر، مشکلات اقتصادی و ناملایمات زندگی است. ائمه اطهار (ع) همواره در طول زندگی پربرکت خود، با انواع مصائب، محرومیت‌ها و فشارهای سیاسی و اجتماعی روبرو بودند، اما هرگز از راه حق منحرف نشدند و صبر پیشه کردند. مؤمن نیز باید با الگوگیری از امام خویش، در برابر مصائب دنیا صبور باشد، گله و شکایت نکند و با توکل بر خدا از این امتحانات سربلند بیرون آید.

تلاقی با آیات قرآن کریم:
این سه خصلت که امام رضا (ع) برای مؤمن واقعی بر می‌شمارند، ریشه‌های عمیقی در آیات قرآن کریم دارد و در واقع تبیینی عملی از آموزه‌های قرآنی است:
۱. کتمان سر: سنت پروردگار (ستّاریت الهی)
قرآن بر ستّاریت و غفاریت خداوند تأکید فراوان دارد. این صفت الهی، اساس “کتمان سر” را برای مؤمن توجیه می‌کند:
“قُلْ یَا عِبَادِیَ الَّذِینَ أَسْرَفُوا عَلَیٰ أَنفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِن رَّحْمَةِ اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ یَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا ۚ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِیمُ.”(2)
این آیه اوج رحمت و غفاریت خداوند را نشان می‌دهد. خداوند گناهان را می‌پوشاند و می‌بخشد. مؤمن نیز باید از این صفت الهی الگو بگیرد و در پنهان کردن و پوشاندن عیوب دیگران بکوشد تا آبروی دیگران حفظ شود. قرآن از تجسس و فاش کردن اسرار مردم نهی می‌کند که خود تأییدی بر اصل کتمان سر است:
“یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا کَثِیرًا مِّنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ ۖ وَلَا تَجَسَّسُوا وَلَا یَغْتَب بَّعْضُکُم بَعْضًا ۚ أَیُحِبُّ أَحَدُکُمْ أَن یَأْکُلَ لَحْمَ أَخِیهِ مَیْتًا فَکَرِهْتُمُوهُ ۚ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۚ إِنَّ اللَّهَ تَوَّابٌ رَّحِیمٌ.”(3)
نهی از تجسس و غیبت، مؤید اهمیت حفظ آبروی مؤمن و پرهیز از فاش کردن اسرار اوست. کتمان سر، جنبه‌ای از این رعایت حرمت است که مؤمن باید آن را از سنت پروردگار بیاموزد.

۲. مدارا با مردم: سنت پیامبر (رحمت و رأفت نبوی)
مدارا و نرم‌خویی پیامبر (ص) بارها در قرآن مورد تأکید قرار گرفته و به عنوان الگویی برای مؤمنان معرفی شده است:
“فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُمْ ۖ وَلَوْ کُنتَ فَظًّا غَلِیظَ الْقَلْبِ لَانفَضُّوا مِنْ حَوْلِکَ ۖ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِی الْأَمْرِ ۖ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَکَّلْ عَلَی اللَّهِ ۚ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ الْمُتَوَکِّلِینَ.“(4)
این آیه به صراحت به نرم‌خویی و مهربانی پیامبر (ص) اشاره دارد و آن را رحمتی از جانب خدا می‌داند. همچنین هشدار می‌دهد که اگر خشن و تندخو بود، مردم از اطرافش پراکنده می‌شدند. این آیه، اساس “مدارا با مردم” را در سیره نبوی تبیین می‌کند که مؤمن حقیقی باید آن را سرلوحه عمل خود قرار دهد.
“لَقَدْ جَاءَکُمْ رَسُولٌ مِّنْ أَنفُسِکُمْ عَزِیزٌ عَلَیْهِ مَا عَنِتُّمْ حَرِیصٌ عَلَیْکُم بِالْمُؤْمِنِینَ رَءُوفٌ رَّحِیمٌ.”(5)
این آیه نیز رأفت و رحمت پیامبر (ص) نسبت به مؤمنان را برجسته می‌کند. این خصوصیات، اجزای کلیدی “مدارا” هستند که مؤمن از پیامبر خود می‌آموزد.

۳. صبر در تنگدستی و پریشان حالی: سنت امام (صبر اهل بیت)
قرآن کریم در آیات متعددی به اهمیت صبر، به ویژه در برابر مشکلات و سختی‌ها، اشاره کرده و آن را از ویژگی‌های مؤمنان راستین و موجب پاداش عظیم الهی می‌داند. ائمه (ع) بارزترین مصادیق این آیات بودند:
 “وَلَنَبْلُوَنَّکُمْ بِشَیْءٍ مِّنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِّنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنفُسِ وَالثَّمَرَاتِ ۗ وَبَشِّرِ الصَّابِرِینَ. الَّذِینَ إِذَا أَصَابَتْهُم مُّصِیبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وَإِنَّا إِلَیْهِ رَاجِعُونَ. أُولَٰئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَوَاتٌ مِّن رَّبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ ۖ وَأُولَٰئِکَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ.“(6)
این آیات به صراحت بیان می‌کنند که خداوند بندگانش را با انواع بلاها از جمله “نقص اموال” (تنگدستی و بأساء) و “جان‌ها” (ضرّاء و پریشان حالی) آزمایش می‌کند. سپس صابران را بشارت می‌دهد و ثواب عظیم و هدایت الهی را نصیب آنان می‌سازد. “صبر فی البأساء و الضرّاء” که سنت امام معرفی شده، دقیقاً تجلی همین آیات است. امامان (ع) خود اسوه این صبر بودند.
“قُلْ یَا عِبَادِ الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا رَبَّکُمْ ۚ لِلَّذِینَ أَحْسَنُوا فِی هَٰذِهِ الدُّنْیَا حَسَنَةٌ ۗ وَأَرْضُ اللَّهِ وَاسِعَةٌ ۗ إِنَّمَا یُوَفَّی الصَّابِرُونَ أَجْرَهُم بِغَیْرِ حِسَابٍ.”(7)
این آیه نیز پاداش صابران را “بی‌حساب” می‌داند. این پاداش عظیم، انگیزه‌ای قوی برای مؤمن است تا در مسیر اهل بیت (ع) در برابر سختی‌ها صبر پیشه کند و به وعده الهی ایمان داشته باشد.
همانطور که بیان شد، هر یک از این خصلت‌ها ریشه‌های عمیقی در آیات قرآن کریم دارد و در واقع تبیینی عملی از آموزه‌های والای الهی است. این همخوانی میان سنت اهل بیت (ع) و کلام وحی، بار دیگر نشان می‌دهد که سخنان معصومین (ع) ترجمان و مفسر حقیقی قرآن هستند و برای دست‌یابی به ایمان واقعی و کامل، باید در مکتب آنان و با تأسی به سیره عملی‌شان گام برداشت. عمل به این سه خصلت، نه تنها موجب سعادت فردی می‌شود، بلکه جامعه‌ای بر پایه رحمت، عدالت و استقامت را نیز رقم خواهد زد.

پی نوشت:
1.امالی صدوق، ج 1، ص 339
2. سوره زمر/آیه53
3.سوره حجرات /آیه ۱۲
4.سوره آل عمران /آیه ۱۵۹
5.سوره توبه /آیه ۱۲۸
6.سوره بقره/ آیه ۱۵۵-۱۵۷
7.سوره زمر/آیه ۱۰.

منبع: ابنا