در جهانی که منابع طبیعی رو به اتمام‌اند، زباله‌ها به طلای نوین تبدیل شده‌اند؛ و در این میان، خودروهای فرسوده همان معادن متحرکی هستند که می‌توان آن‌ها را دوباره زنده کرد. خودروهایی که دهه‌ها در خیابان‌ها تردد کرده‌اند، با تمام شدن عمر مفیدشان، نه پایان خط، بلکه شروع یک چرخه هوشمندانه‌اند: چرخه بازیافت.
اقتصاد چرخشی به‌عنوان یکی از مؤثرترین مدل‌های توسعه پایدار، با هدف حفظ منابع، کاهش ضایعات و استفاده چندباره از مواد، روز‌به‌روز در حال رشد است. بازیافت خودرو، نقطه تلاقی محیط زیست و اقتصاد در این مدل است؛ تلاقی‌ای که اگر به‌درستی مدیریت شود، می‌تواند میلیون‌ها تن مواد اولیه را به چرخه بازگرداند و میلیاردها تومان صرفه‌جویی ایجاد کند.
وقتی مرگ خودرو، تولد دوباره منابع است!
هر خودروی فرسوده حاوی صدها کیلوگرم فلز، پلاستیک، شیشه و ترکیبات شیمیایی است که به‌جای دفن یا سوزاندن، می‌توان آن‌ها را تفکیک، فرآوری و بازیافت کرد. بدنه خودروها معمولاً از فولاد ساخته می‌شود؛ موتورها حاوی مقادیر زیادی آلومینیوم و مس هستند، سیستم‌های الکتریکی پر از سیم‌های مسی‌اند و حتی تایرها و پلاستیک‌ها هم قابل تبدیل به سوخت یا مواد اولیه دیگرند.
در واقع، حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد یک خودروی اسقاط‌شده می‌تواند به‌طور کامل بازیافت شود. این یعنی منابعی که دوباره به صنعت بازمی‌گردند، بدون نیاز به استخراج از دل کوه‌ها و معادن. نه فقط در صرفه‌جویی، بلکه در جلوگیری از آلودگی‌های محیط زیستی نیز، بازیافت خودرو یکی از حیاتی‌ترین فرآیندهای دنیای مدرن است.
بسیاری از افراد تصور می‌کنند خودرو پس از فرسودگی ، فقط یک تکه آهن قراضه است که می‌توان آن را در گوشه‌ای رها کرد. اما این تفکر، فاجعه‌بار است. درون هر خودروی رهاشده، مواد خطرناکی مانند باتری اسیدی، روغن موتور، مایعات خنک‌کننده، سوخت باقی‌مانده، فیلترهای آلوده و ترمزهای آزبست‌دار وجود دارد. اگر این مواد بدون کنترل در محیط رها شوند، خاک، آب‌های زیرزمینی و حتی هوا را آلوده می‌کنند.
بازیافت اصولی خودروها با جداسازی، خنثی‌سازی و بازیابی این مواد، از نشت آن‌ها به محیط جلوگیری می‌کند. مراکز اسقاط مجهز، فرآیند جداسازی را در چندین مرحله دقیق انجام می‌دهند تا هیچ‌گونه ماده سمی وارد اکوسیستم نشود. این فرایند، به‌خصوص در مناطق صنعتی یا نزدیک منابع آب، اهمیتی دوچندان دارد.
بازیافت خودرو، به‌طور مستقیم به حفظ زمین، آب و هوا کمک می‌کند؛ چیزی فراتر از صرفاً خلاص‌شدن از یک خودروی قدیمی.
اقتصاد چرخشی زمانی معنا پیدا می‌کند که بازیافت، صرفاً یک عمل زیست‌محیطی نباشد، بلکه به‌عنوان بخشی از زنجیره تولید و اشتغال در کشور دیده شود. صنعت بازیافت خودرو، می‌تواند هزاران شغل مستقیم و غیرمستقیم ایجاد کند: از تفکیک قطعات گرفته تا بازسازی، فرآوری فلزات، فروش قطعات بازیافتی، و حتی صادرات مواد خام.
علاوه‌بر این، در شرایطی که کشورها با محدودیت‌های واردات و فشار بر منابع ارزی مواجه‌اند، استفاده از فلزات و مواد بازیافتی به‌جای واردات، یک راهکار مؤثر اقتصادی است. فولاد، آلومینیوم، مس و حتی پلاستیک‌های صنعتی، همگی در مقیاس صنعتی قابل بازیافت‌اند و می‌توانند جایگزین مواد اولیه وارداتی شوند.
در ایران، هرچند مفهوم بازیافت خودرو به‌مرور در حال جا افتادن است، اما همچنان با استانداردهای جهانی فاصله داریم. بسیاری از خودروهای اسقاط‌شده در کشور، در مراکز غیراستاندارد تفکیک می‌شوند و بخش زیادی از پتانسیل بازیافتی آن‌ها هدر می‌رود. این در حالی است که با به‌کارگیری فناوری روز، آموزش نیروی انسانی و ایجاد شبکه‌های تخصصی بازیافت، می‌توانیم ایران را به قطب بازیافت خودرو در خاورمیانه تبدیل کنیم.
حمایت‌های دولتی سازمان نوسازی ناوگان و اسقاط خودروهای فرسوده، نظارت سازمان محیط زیست، مشارکت بخش خصوصی و اطلاع‌رسانی عمومی، چهار ستون توسعه این صنعت هستند. بدون این‌ها، اسقاط خودرو همچنان به‌عنوان یک کار موقتی و ناکارآمد تلقی می‌شود.
با افزایش محبوبیت خودروهای برقی، مسئله بازیافت باتری‌های لیتیوم-یونی به یکی از موضوعات روز جهان تبدیل شده است. این باتری‌ها به‌رغم عملکرد بالا، در پایان عمرشان نیاز به بازیافت دارند، زیرا حاوی فلزات گران‌بهایی مانند لیتیوم، کبالت و نیکل هستند.
برخی کشورها مانند آلمان و کره‌جنوبی، خطوط تولید اختصاصی برای بازیافت باتری‌های خودروهای برقی راه‌اندازی کرده‌اند. در ایران نیز، با توسعه زیرساخت‌های تولید خودروهای برقی، باید هم‌زمان فناوری‌های بازیافت این باتری‌ها وارد شود تا یک چرخه پایدار شکل بگیرد.
فرهنگ مصرف‌گرایی، ما را به سمتی برده است که عادت کرده‌ایم وسایل را استفاده کنیم، دور بیندازیم، و فراموش کنیم. اما بازیافت خودرو، ما را وادار می‌کند به چیزی فراتر از استفاده فکر کنیم؛ به تأثیرات استفاده، پایان عمر، و بازگشت مجدد.
اگر شهروندان بدانند که اسقاط یک خودرو، فقط رهایی از یک جسم فرسوده نیست، بلکه مشارکت در نجات زمین، کاهش هزینه ملی، ایجاد اشتغال و بهره‌وری از منابع است، آنگاه سبک زندگی ما نیز دگرگون خواهد شد.
بازیافت خودرو، نه‌فقط یک ضرورت فنی، بلکه حرکتی فرهنگی و اجتماعی برای ساختن آینده‌ای پاک‌تر و پویاتر است.