اخبار تکنولوژی : خاموشی دیجیتال در جنگ : اختلال عمدی یا ضرورت امنیتی؟

یکی از برجسته‌ترین چالش‌هایی که مردم ایران در زمان جنگ دوازده روزه ایران و اسرائیل با آن روبه‌رو شدند، قطع ارتباط از طریق پلتفرم‌های پرکاربرد نظیر واتس‌اپ، تلگرام و اینستاگرام بود. تنها چند ساعت پس از آغاز حملات رژیم صهیونیستی به ایران و از همان روز اول، اینترنت با محدودیت‌ها و اختلالاتی مواجه شد. وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات این محدودیت‌ها را وابسته به شرایط ویژه کشور خواند و آن‌ها را موقتی اعلام کرد. در روزهای ابتدایی، اختلالات اینترنت کم و بیش ادامه یافت و پایداری شبکه به شکل محسوسی کاهش پیدا کرد که نارضایتی گسترده کاربران را به دنبال داشت.

به گزارش سرویس داخلی رسانه اخبار تکنولوژی تکنا، تجربه کاربران به وضوح نشان می‌داد که کیفیت و سرعت اینترنت کشور به شدت کاهش یافته است. نمودار نت‌بلاکس نیز در این روزها کاهش ترافیک اینترنت بین‌الملل ایران را تأیید کرد و در نتیجه اختلالات اینترنت، افت شدید سرعت و ناپایداری، به ویژه در شبکه اینترنت، نارضایتی کاربران را در پی داشت. با این حال، تنها یک روز پس از اعلام آتش‌بس میان ایران و اسرائیل، واتس‌اپ رفع فیلتر شد و دسترسی به اینستاگرام بدون نیاز به ابزارهای تغییر IP (فیلترشکن) برای کاربران فراهم گردید و به حالت عادی بازگشت. همچنین اعلام شد که احتمالاً تلگرام نیز در آینده نزدیک رفع فیلتر خواهد شد که نشان‌دهنده بازگشت تدریجی به وضعیت عادی است.

کامبیز نوروزی، حقوقدان و کارشناس حقوق رسانه، در مورد فیلتر و رفع فیلتر پلتفرم‌های خارجی بیان کرد که با فیلتر کردن این پلتفرم‌ها، صدای ایران‌دوستان خاموش می‌شود. او افزود اگر صدا و سیما واقعاً یک رسانه ملی بود، گرایش مردم به پلتفرم‌های خارجی تا این حد گسترده نمی‌شد. نوروزی، با اشاره به وضعیت فعلی اینترنت و شبکه‌های اجتماعی در ایران، اعتقاد دارد که تصمیم‌گیران کشور درک دقیق و کافی از تحولات رسانه‌ای و جهان ارتباطات ندارند. این دیدگاه بر لزوم درک عمیق‌تر از فضای دیجیتال جهانی و نیازهای ارتباطی شهروندان تأکید دارد.

به گفته نوروزی، سیاست‌گذاران رسانه‌ای در ایران حدود نیم قرن از تحولات جهانی عقب هستند. او اظهار داشت از زمانی که اینترنت حدود ۲۵ سال پیش وارد کشور شد، نخستین واکنش‌ها در قالب فیلتر کردن فیس‌بوک آغاز شد و این روند به مرور ادامه یافت تا به امروز که پلتفرم‌هایی مانند تلگرام و واتس‌اپ نیز مشمول فیلتر شدند. در تمام این سال‌ها، فیلترشکن‌ها همواره در دسترس بوده‌اند و بازار پررونقی برای فروش آن‌ها وجود داشته است. حتی گزارش‌هایی وجود دارد که برخی شرکت‌ها و افراد از فروش فیلترشکن‌ها درآمدهای کلان کسب کرده‌اند که نشان‌دهنده ناکارآمدی رویکرد فیلترینگ است.

نوروزی همچنین اعتقاد دارد که به دلیل ناکارآمدی صدا و سیما، بخش بزرگی از جامعه ایران نیازهای خبری، تحلیلی و حتی سرگرمی خود را از طریق تلگرام، اینستاگرام و واتس‌اپ تأمین می‌کند. او بیان کرد که این پلتفرم‌ها به خودی خود رسانه نیستند، اما در نبود یک رسانه فراگیر و ملی، عملاً نقش رسانه را ایفا می‌کنند. بسیاری از اساتید، فعالان سیاسی و روشنفکران ایرانی تنها از این طریق می‌توانند دیدگاه‌های خود را منتشر کنند و اگر این پلتفرم‌ها نبودند، سخنان هزاران اندیشمند و فعال ضدجنگ و حامی ایران هرگز به گوش مردم نمی‌رسید.

نوروزی تأکید می‌کند که فیلتر کردن پلتفرم‌ها و فیلترشکن‌ها کاملاً غیرقانونی است و هیچ پشتوانه حقوقی ندارد. او افزود فیلترینگ پلتفرم‌ها نه تنها نقض صریح حق آزادی بیان است، بلکه در شرایط بحران مانند جنگ اخیر، این اقدام به ضرر مردم و امنیت کشور تمام می‌شود. او توضیح داد وقتی اینترنت قطع یا مختل می‌شود، زندگی روزمره مردم فلج می‌شود، اما عوامل نفوذی و وابسته به دشمنان ایران همچنان به تجهیزات پیشرفته دسترسی دارند و فعالیت خود را ادامه می‌دهند که این نشان‌دهنده عدم کارایی این روش در مقابله با تهدیدات واقعی است.

نوروزی اعتقاد دارد که قطع اینترنت در زمان حملات اسرائیل به ایران، نه تنها کمکی به امنیت ملی نکرد، بلکه به پخش صدای ایران‌دوستان آسیب زد و با قطع شدن اینترنت، کسانی که در دفاع از ایران و محکومیت تجاوز اسرائیل سخن می‌گفتند، عملاً ساکت شدند و صدایشان به مردم نرسید. در حالی که رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور که برخی به طور کامل در خدمت اسرائیل هستند، آزادانه فعالیت می‌کردند و روایت خودشان را منتشر می‌کردند. او بیان کرد اگر هدف دفاع از ایران است، نباید صداهای مدافع ایران را خاموش کرد و حتی در شرایط بحرانی هم نباید سراغ فیلترینگ رفت. او امیدوار است در صورت بروز بحرانی دیگر، شاهد تصمیمات نادرست گذشته نباشیم.

علی حکیم جوادی، رئیس هیئت‌مدیره سازمان نصر، در واکنش به فیلتر برخی پیام‌رسان‌های خارجی مانند واتس‌اپ و تلگرام، اظهار داشت که فیلتر واتس‌اپ و تلگرام تصمیمی موقت و در شرایط خاص بود. او توضیح داد اعمال محدودیت بر این پلتفرم‌ها تصمیمی بود که در یک مقطع زمانی خاص و در نتیجه شرایط ویژه امنیتی کشور اتخاذ شد. حکیم جوادی ادامه داد که طی این دوازده روز، نهادهای تصمیم‌گیر و مسئول به این جمع‌بندی رسیده بودند که برای کنترل بهتر فضای عمومی و مدیریت ریسک‌های احتمالی، چنین محدودیت‌هایی موقتاً اعمال شود. او با تأکید بر اینکه این تصمیمات با نیت ایجاد مزاحمت برای مردم نبوده، توضیح داد که بسیاری از مردم در این مدت دچار اختلال در ارتباطات خود، به‌ویژه با بستگانشان در خارج از کشور شده‌اند و انتقادهایی نیز مطرح شده است که قابل درک است. او خاطرنشان کرد که پیام‌رسان‌های داخلی در این مدت در دسترس بودند.

رئیس هیئت‌مدیره سازمان نصر با اشاره به محدودیت‌های زیرساختی نیز بیان کرد که در این مدت، کاهش سرعت اینترنت و محدود شدن پهنای باند نیز در راستای همان سیاست‌های کلی برای مدیریت شرایط بحرانی بود. البته از نظر فنی، شبکه داخلی با مشکلی مواجه نبود، اما در ارتباطات بین‌المللی اختلالاتی ایجاد شد. حکیم جوادی تأکید می‌کند که این تجربه به تصمیم‌سازان کمک خواهد کرد تا در آینده، حتی در شرایط بحرانی، تصمیمات سنجیده‌تری اتخاذ کنند و امید است که با کاهش التهابات و عبور از شرایط خاص، شاهد پایداری بیشتر دسترسی آزاد به اطلاعات و ارتباطات باشیم.

او افزود که دولت نیز اعلام کرده است که برنامه‌اش پرهیز از این‌گونه محدودیت‌ها در آینده است، مگر در موارد کاملاً استثنایی. این نشان‌دهنده تمایل به رویکردی منعطف‌تر در آینده است. اسماعیل گرامی‌مقدم، کارشناس سیاسی نیز در خصوص فیلتر کردن پلتفرم‌های خارجی در طول دوازده روز جنگ به اظهارنظر پرداخت و بیان کرد که فیلتر اپلیکیشن‌های خارجی در دوران جنگ، تصمیمی امنیتی بود، اما ادامه آن توجیهی ندارد. او ادامه داد که در شرایطی که کشور طی ۱۲ روز درگیر جنگی ناخواسته بود، حاکمیت برای حفظ امنیت ملی و صیانت از جان و آرامش مردم ناگزیر به اتخاذ تدابیر امنیتی شد.

گرامی‌مقدم توضیح داد که یکی از این تدابیر، فیلتر کردن اپلیکیشن‌های خارجی بود که از آنها در همان بازه زمانی، سوءاستفاده‌های جدی علیه کشور و ملت صورت گرفت. از این منظر، تصمیم به فیلترینگ کاملاً قابل دفاع و بر پایه ملاحظات امنیتی بود. با این حال، این کارشناس سیاسی تأکید می‌کند که پس از پایان فاز نظامی و فروکش کردن تهدیدات فوری، ادامه فیلتر این اپلیکیشن‌ها دیگر توجیه امنیتی مؤثری ندارد. او معتقد است بسیاری از ارتباطات روزمره مردم، کسب و کارها و حتی تعاملات فرهنگی و اجتماعی از طریق همین بسترها انجام می‌شود.

بنابراین تداوم فیلترینگ، بیش از آنکه منافع امنیتی داشته باشد، می‌تواند به رفاه عمومی و جریان آزاد اطلاعات آسیب وارد کند. گرامی‌مقدم در خصوص قطع اینترنت نیز بیان کرد که تجربه نشان داد در روزهای ابتدایی جنگ، عدم قطع فوری آن زمینه‌ساز آسیب‌هایی شد و صدمات زیادی بر کشور وارد کرد. به‌ویژه در مواردی چون ردیابی پهپادها یا حملات سایبری، اینترنت می‌توانست ابزار دشمن برای نفوذ و تخریب باشد. از همین رو، قطع موقت اینترنت در شرایط خاص جنگی، اقدامی بازدارنده و قابل‌درک بود. او افزود که پس از این تصمیم، شاهد دستگیری‌های گسترده و تسلط بیشتر نهادهای امنیتی بر وضعیت بودیم.

گرامی‌مقدم ادامه می‌دهد که با وجود این، اکنون که کشور از حالت اضطرار عبور کرده است، به نظر می‌رسد باید تصمیم‌گیری‌ها با نگاه بلندمدت‌تری صورت گیرد. او اظهار داشت بازگشایی دسترسی‌ها، به‌ویژه در حوزه فناوری ارتباطات، نه تنها به نفع مردم است بلکه در بهبود شفافیت، تقویت کسب و کارهای دیجیتال و بازگشت اعتماد اجتماعی نیز اثرگذار خواهد بود. او همچنین تأکید کرد که این روند باید با هوشیاری کامل و زیر نظر نهادهای مسئول، از جمله شورای عالی امنیت ملی، انجام شود، چرا که تهدیدات هنوز به طور کامل برطرف نشده‌اند. او بیان کرد ما با دشمنی روبه‌رو هستیم که حتی حین مذاکرات، حملات نظامی انجام می‌دهد و زیرساخت‌های حیاتی کشور را هدف قرار می‌دهد، بنابراین بازگشت به شرایط عادی نباید به معنای غفلت از امنیت ملی باشد.