اخبار سبک زندگی : صبر؛ مسیر خودسازی در رمضان

به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، امام حسن عسکری(ع) فرمود: «لَیسَتِ العِبادَةُ کَثرَةَ الصیّامِ وَ الصَّلاةِ وَ انَّما العِبادَةُ کَثرَةُ التَّفَکُّر فی أمر اللهِ» (عبادت کردن به زیادی روزه و نماز نیست، بلکه (حقیقت) عبادت، زیاد در کار خدا اندیشیدن است) -(تحف‌العقول ص ۴۴۲ ).

بنابر روایت شبستان، شاید برای بسیاری از ما این سوال پیش آمده باشد که اندیشیدن در کار خدا چه مفهومی دارد و اصلا چگونه می‌توان در کار خدا اندیشه کرد؟ آیا منظور این است که در مورد خلقت جهان هستی فکر کنیم؟ قطعا اندیشه در این مورد با توجه به محدودیت ذهنِ بشریِ ما ممکن نیست و شاید پس از بارها فکر کردن باز هم به همان نقطه اول برسیم یا اصلا اندیشه ما آغاز و انجام مشخصی پیدا نکرده و برایمان آنچنان که برای یک عاِلم متصور است پرسش و پاسخ ایجاد نشود؛ اما آنچه که مشخص است اینکه بعد از هر بار اندیشیدن متوجه می‌شویم که در این جهان لایتناهی ما انسان‌ها با اینکه اشرف مخلوقات هستیم اما در برابر عظمت و قدرت خداوند ذره‌ای به شمار نمی‌آییم؛ همین مساله است که می‌تواند ما را از غرور دور نگاه دارد.

غرض اینکه فرصت اندیشیدن به کُنهِ وجودی خویشتن شاید همیشه فراهم باشد اما حس و حال آن همواره پدید نمی‌آید؛ ماه رمضان از آن فرصت‌های ناب است که سالی یکبار منجر به ایجاد چنین حال و هوایی می‌شود باید از آن بهترین بهره‌برداری را داشته باشیم؛ از نظر زمانی در ماه مبارک رمضان قرار داریم اما به چه وسیله‌ای می‌توانیم اندیشیدن را در وجود خود تقویت کنیم؟  

یکی از این موارد را می‌توان مطالعه کتبی دانست که به قلم ائمه اطهار به رشته تحریر در آمده است؛ از نهج‌البلاغه گرفته تا صحیفه سجادیه و رساله حقوق امام سجاد(ع)؛ هرکدام از این آثار دنیایی از معارف را برای زندگی به ارمغان می‌آورند و پاسخگوی بسیاری از پرسش‌هایی خواهند بود که هرگز برایشان پاسخی نیافته‌ایم؛ برای همه ما موقعیت‌هایی پیش آمده است که نمی‌دانستیم چه باید بکنیم؟ به چه کسی اعتماد کنیم؟ از چه مسیری برویم تا کمترین ضرر در زندگی را متحمل شویم؟ همه این موارد در قالب مباحثی که در حکمت‌های نهج‌البلاغه؛ صحیفه سجادیه و رساله حقوق امام سجاد (ع) مطرح شده وجود دارد.  

در ادامه به برخی از مواردی که شاید مبتلابه جامعه باشد اشاره خواهیم داشت؛ مولفه‌هایی که بیانگر سبک زندگی است:

وَ قَالَ (علیه السلام) : «الْعَجْزُ آفَةٌ، وَ الصَّبْرُ شَجَاعَةٌ، وَ الزُّهْدُ ثَرْوَةٌ، وَ الْوَرَعُ جُنَّةٌ، وَ نِعْمَ الْقَرِینُ [الرِّضَا] الرِّضَی».

(و درود خدا بر او، فرمود: ناتوانی، آفت و شکیبایی، شجاعت و زهد ثروت و پرهیزکاری سپر نگه دارنده است و چه همنشین خوبی است راضی بودن و خرسندی).

حجت‌الاسلام «ناصر رفیعی» در مورد ارزش صبر کردن در برابر بلایا در یکی از سخنرانی‌های خود این مساله را مطرح کرده است که:  صفت صبر خودش را به صورت صفتی فعال نه منفعل و به صورت ارزشی والا نشان می‌دهد. صفتی است که بعدها آثار و نتایجش را متوجه می‌شویم. بیش از صد آیه درباره صبر وجود دارد که یا دعوت به صبر است و یا دعوت کردن دیگران به صبر و یا الگوگیری از خوبان بشر در قبال مسائل. رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمود «ثَوابُ الصَّبرِ أعلی الثَّوابِ.»؛ یعنی ثواب صبر بسیار مرتفع و بالاست.  

ما امروز در جامعه‌مان با مشکلات متعددی مواجهیم و باید صبر پیشه کنیم؛ اگر اطرافتان را بررسی کنید، کسی نیست که از مشکلات مستثنی باشد؛ بنابراین ضروری است برای کسب صفت صبر تلاش کنیم؛ قدرت تحمل و از کوره در نرفتن، نیاز به چند مقدمه دارد: اول اینکه درک  صحیحی نسبت به حوادث داشته باشیم.  مسلمانان در نبرد احد شکست خوردند. ناراحت شدند که چرا این قدر به ما صدمه و زخم رسیده و شهید شدیم؟ آیه آمد «إِنْ یَمْسَسْکُمْ قَرْحٌ فَقَدْ مَسَّ الْقَوْمَ قَرْحٌ مِثْلُهُ» اگر به شما آسیبی رسید، به آنها هم قبلاً آسیبهایی رسید؛ «وَ تِلْکَ الْأَیَّامُ نُدَاوِلُهَا بَیْنَ النَّاسِ»؛ همیشه قرار نیست که دشمن آسیب بخورد، ‌ بلکه گاهی به دلیل اشتباهات محاسباتی و یا دلایل دیگر شما هم کشته و زخمی می‌دهید. این آیه می‌گوید باید درک صحیحی از حقایق داشته باشیم.

باید بدانیم رفتارهای ناپسند، ناشکیبایی، تندی و حرف‌های نادرست، تأثیری در حوادث ندارد؛ مثلاً کودکی که از دنیا رفته، آیا اگر جزع و فزع کنید، زنده می‌شود؟ فردی کودکش از دنیا رفت. امیرالمؤمنین علیه‌السلام به او نامه نوشت که اگر جزع کنی، وِزر و بارت را زیاد کردی، اما اگر صبر کنی، اجر خواهی برد.

سوم درباره آثاری است که بر صبر مترتب است؛ خداوند در آیه‌ای از قرآن رحمتش را به صابران می‌دهد «أُولَئِکَ عَلَیْهِمْ صَلَوَاتٌ مِنْ رَبِّهِمْ وَرَحْمَةٌ» (۱۵۷ بقره) یا اجر بدون حساب می‌دهد. رسول خدا صلی الله علیه و آله گاهی عبور می‌کرد و خاندان یاسر را در حال شکنجه می‌دید. می‌فرمود صَبراً یا آل یاسِر؛ یعنی آل یاسر صبر کنید. در انتها سمیه و یاسر شهید شدند. خود سیدالشهداء (ع) در شب عاشورا خطاب به فرزندان عقیل فرمود صَبراً یا آل عَقیل. شب عاشورا زمانی که خواهر بزرگوارشان زینب سلام‌الله علیها عنان از کف داد، ‌ فرمود یا اُخْتاه اِصْبِری؛ ای خواهرم صبر کن. رسول خدا (ص) فرمود إِذَا أَرَادَ اللَّهُ عَبداً إبتلاه. گاهی انسان مبتلا می‌شود، در زندگی همه ما هم مبتلا به بلایا هستیم. حضرت اباعبدالله (ع) ابتلایش به کربلا بود. حضرت ایوب هفت سال مبتلا به فقر و نداری شد.  
برای کسب صفت صبر، سخنان امام حسین (ع) در شب و عصر عاشورا را مشاهده کنید. می‌فرماید خداوندا در همه حال تو را ثنا می‌کنم. خدایا تو را برای سه نعمت شکر می‌کنم. این سخنان را در شبی می‌گوید که یک قطره آب در خیمه ها نیست، لب‌های کودکان تشنه‌اند. فردا تمام یاران به شهادت می رسند. بعد اشاره دارد شکر می‌کنم تو را که ما را به نعمت نبوت کرامت بخشیدی. امام حسین خطاب به اطرافیان فرمود إستعدّوا بِالبَلاء؛ آماده بلا باشید. فکر نمی‌کنم هیچ کدام از ما در چنین شرایطی قرار گرفته باشیم که عزیز برادر از دست داده باشی، خودت خون از بدنت دارد غلیان می‌کند، زن و فرزندت در معرض گرگ صفتاتند و در چنین شرایطی بگویید و اعلَموا أنَّ الله َحافِظکم و مُنجیکم مِن شرّ الأعداء و یُعذّب أعادیکُم بِأنواعِ البَلاء.» یعنی بدانید که خداوند شما را حفظ می‌کند و از شر دشمنان نجات می‌دهد و آنها را هم به انواع بلاها عذاب می‌کند.  

چرا برخی تا دو تا مشکل می‌بینند، نا امید می‌شوند و می‌گویند خدا ما را فراموش کرده است؟ عالم هستی فراز و نشیب دارد. خودمان را نبازیم، مشکلات را بزرگ نکنیم، تحمل داشته باشیم. مثبت‌اندیش باشیم. دائم در فضاهای مجازی دنبال اخبار منفی نباشیم. چرا برخی از ما دائم بر طبل یأس می‌کوبیم، دائم طلبکاریم؟ قصد انکار مشکلات را ندارم، اما بسیاری از افراد را می‌شناسم، ‌ وضعشان هم خوب است، اما بیشتر ناله می‌کنند نسبت به کسی که نیازمند است. او در حالی که امنیت دارد، گلایه دارد. یک سیلی هم در راه دین نخورده، در حالی که در این سرزمین خانواده‌هایی هستند که گاهی چند شهید داده‌اند. جانبازانی داریم که سال‌هاست گوشه خانه نشستند. همیشه جلوی پایمان را نبینیم، آینده و افق‌های برتر را هم ببینیم.

صحیفه سجادیه در مورد صبر و شکیبایی در برابر مشکلات چه می‌گوید؟

دعای بیست و دوم صحیفه سجادیه نیز در مورد صبر و پناه بردن به خداوند از مشکلات است که در ادامه فرازهایی از این دعا را برای مخاطبان ارایه خواهیم کرد: 

وَ کَانَ مِنْ دُعَائِهِ عَلَیْهِ السَّلَامُ عِنْدَ الشِّدَّةِ وَ الْجَهْدِ وَ تَعَسُّرِ الْأُمُورِ
دعای آن حضرت است هنگام سختی و مشقّت و دشواری کارها

﴿۱﴾ اللَّهُمَّ إِنَّکَ کَلَّفْتَنِی مِنْ نَفْسِی مَا أَنْتَ أَمْلَکُ بِهِ مِنِّی، وَ قُدْرَتُکَ عَلَیْهِ وَ عَلَیَّ أَغْلَبُ مِنْ قُدْرَتِی، فَأَعْطِنِی مِنْ نَفْسِی مَا یُرْضِیکَ عَنِّی، وَ خُذْ لِنَفْسِکَ رِضَاهَا مِنْ نَفْسِی فِی عَافِیَةٍ.
(۱) خدایا! کار دشواری چون اصلاح نفسم را بر عهدۀ من نهاده‌ای که خودت از من به آن کار تواناتری و توانایی‌ات بر آن کار و بر من، بیش از توانایی من است؛ پس چیزی که تو را از من خشنود می‌کند به من عطا کن و خشنودی‌ات را در حال تندرستی‌ام، از من دریافت دار.

﴿۲﴾ اللَّهُمَّ لَا طَاقَةَ لِی بِالْجَهْدِ، وَ لَا صَبْرَ لِی عَلَی الْبَلَاءِ، وَ لَا قُوَّةَ لِی عَلَی الْفَقْرِ، فَلَا تَحْظُرْ عَلَیَّ رِزْقِی، وَ لَا تَکِلْنِی إِلَی خَلْقِکَ، بَلْ تَفَرَّدْ بِحَاجَتِی، وَ تَوَلَّ کِفَایَتِی.
(۲) خدایا! مرا طاقت بر مشقّت و شکیبایی بر مصیبت و قدرت بر تنگ ‌دستی نیست؛ پس روزیم را دریغ مکن و مرا به بندگانت وامگذار؛ بلکه خود به تنهایی حاجتم را برآور و کارساز من باش.

﴿۳﴾ وَ انْظُرْ إِلَیَّ وَ انْظُرْ لِی فِی جَمِیعِ أُمُورِی، فَإِنَّکَ إِنْ وَکَلْتَنِی إِلَی نَفْسِی عَجَزْتُ عَنْهَا وَ لَمْ أُقِمْ مَا فِیهِ مَصْلَحَتُهَا، وَ إِنْ وَکَلْتَنِی إِلَی خَلْقِکَ تَجَهَّمُونِی، وَ إِنْ أَلْجَأْتَنِی إِلَی قَرَابَتِی حَرَمُونِی، وَ إِنْ أَعْطَوْا أَعْطَوْا قَلِیلًا نَکِداً، وَ مَنُّوا عَلَیَّ طَویِلاً، وَ ذَمُّوا کَثیِراً.
(۳) و به من با نظر رحمت بنگر و در تمام امورم مصلحتم را در نظر گیر؛ زیرا اگر مرا به خود واگذاری، از تحقّق دادن کارهایم عاجز شوم؛ و به کاری که مصلحت من در آن است، برنخیزم؛ و اگر مرا به بندگانت واگذاری، با ترش‌رویی به من بنگرند؛ و اگر به پناه خویشانم فرستی، محرومم سازند؛ و اگر عطا کنند، عطایی اندک و پر دردسر دهند؛ و بر من منّت بسیار گذارند و بیش از اندازه نکوهش کنند.

حجت‌الاسلام «حبیب‌الله فرحزاد» از سخنرانان و منبری‌های معروف در تفسیر دعای بیست و دوم صحیفه سجادیه در برنامه «سمت خدا» این چنین بیان کرده است: 

دعای بیست و دوم را امام سجاد (ع) در سختی‌ها و مشکلات این دعا را تلاوت می‌کردند. در بخش دیگر حضرت می‌فرماید: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِه». یعنی دعا پر از ذکر صلوات است که چاشنی دعاها هست. «وَ خَلِّصْنِی مِنَ الْحَسَدِ» خدایا ما را از حسد خلاص کن. غیر از کملین عالم، امامان معصوم، مؤمنین، اولیای کامل، همه ی ما اصیل حسد هستیم. حالا اعمال نمی‌کنیم، بروز نمی‌دهیم یک حرف دیگر است که خیلی جاها هم ناخواسته بروز داده می‌شود. یعنی دو تا خواهر، به یکی کمی بیشتر محبت می‌شود فوری حسادت می‌کند. مثل اینکه از بچگی در وجودشان هست. مثال خیلی ساده ای بزنم. دو تا تیم با هم مسابقه می‌دهند. طرف مقابل که شکست می‌خورد، اینطرفی‌ها همه خوشحال می‌شوند. این ریشه در حسادت دارد. کسی حسادت ندارد که خیر رقیبش را خیر خودش بخواهد، شکست رقیبش را هم شکست خودش بداند. این حسادت ندارد. می‌گوید همانطور که من بالا آمدم، رقیب من هم بالا بیاید. ما از میلیاردها کم کسی داریم که وقتی رقیب او زمین می‌خورد واقعاً مثل اینکه خودش زمین بخورد ناراحت بشود. این حسادت ندارد. می‌خواهم بگویم چیز کوچکی نیست که حضرت می‌فرماید خدا من را خلاص کن از حسادت. البته آنها معصوم هستند دارند به ما یاد می‌دهند. در مورد سید بحر العلوم (رحمة الله علیه) هست که یک موقعی ایشان افتادند سجده چون سیره ی پیغمبر خدا بوده است. گاهی بی‌مقدمه سجده می‌رفتند. گاهی سوار مرکب بودند پیاده می‌شدند می‌آمدند سجده می‌کردند، گاهی هم روی همان مرکب سجده می‌کردند. چون به قول ما وقت فضیلتش بگذرد، یعنی بنده وقتی که می‌بینم یک کسی هزار تا مرض دارد، حالا من ندارم، حدیث داریم اگر مبتلایی را دیدی بگو «الحمدلله الذی عافانی مما ابتلی به» در دلت. بگو خدایا من این را دارم می‌بینم یاد عافیت و سلامتی می‌افتم. هزاران مرض را ندارم. خدایا شکرت. آن حالت شکر دست می‌دهد، همان موقع سجده بروی قشنگ است و الّا بعدش آن حالت ممکن است نباشد.

مرحوم سید بحرالعلوم که می‌گویند با حضرت خیلی رابطه صمیمی داشته است محضر حضرت شرفیاب می‌شد. یک موقع بی‌مقدمه سجده ی شکر به جا آوردند گفتند آقا چرا یکهو سجده ی شکر کردید؟ فرمود: الآن به قلبم رجوع کردم دیدم الحمدلله «خَلِّصْنِی مِنَ الْحَسَدِ» حسد ندارم. یعنی تا آن موقع یک بویی در آن بوده است. دیگر نیست. الآن می‌بینم اگر یک مرجعی، آیت‌اللهی، عالمی، استادی، بزرگی، جلو بیفتد، همه هم سراغ او بروند، من را ول کنند، من ناراحت نمی‌شوم. این خیلی قشنگ است. و لذا حضرت می‌فرماید: «خَلِّصْنِی مِنَ الْحَسَدِ» این را هم تا خدا به ما کمک نکند، یعنی باید در واقع پا روی من‌مان بگذاریم. «وَ احْصُرْنِی عَنِ الذُّنُوبِ»، خدایا من را از گناه ها نگه دار «وَ وَرِّعْنِی عَنِ الْمَحَارِمِ»، خدایا ورع و پرهیز از محارم و حرام‌ها به من مرحمت کن. «وَ لَا تُجَرِّئْنِی عَلَی الْمَعَاصِی» خدایا جرأت بر معصیت را از من بگیر که من بر معاصی جری نشوم. «وَ اجْعَلْ هَوَایَ عِنْدَکَ»، هوا و خواسته ی من را پیش خودت قرار بده. «وَ رِضَایَ فِیمَا یَرِدُ عَلَیَّ مِنْکَ»، خشنودی من را در آنچه که برای من می‌بری، از طرف تو بر من وارد می‌شود قرار بده. «وَ بَارِکْ لِی فِیمَا رَزَقْتَنِی» آنچه که رزق من قرار می‌دهی، با برکت قرار بده. بعضی عمرها خیلی بابرکت است، بعضی مال‌ها خیلی بابرکت هستند. نفس‌ها بابرکت است. «وَ فِیمَا خَوَّلْتَنِی وَ فِیمَا أَنْعَمْتَ بِهِ عَلَیَّ»، خدایا در آنچه که به من عطا می‌کنی، نعمت لطف می‌کنی، دستت خیر و برکت در آن است. برکت یعنی خیر کثیر. «وَ اجْعَلْنِی فِی کُلِّ حَالاتِی مَحْفُوظاً مَکْلُوءاً مَسْتُوراً مَمْنُوعاً مُعَاذاً مُجَاراً» یعنی قشنگ ۶ دنگ من را بیمه کن. خدایا در همه ی حالات من تو حفظ کن من محفوظ باشم و تحت حراست تو باشم. و من را بپوشان از اینکه دیگران بر من بخواهند ستم کنند، بدی کنند. ممنوعاً. مانعی قرار بده به من اذیت و آزار نرسانند. «مُعَاذاً مُجَاراً» یعنی من را در پناه خودت قرار بده. جالب این است که هم در وسط دعا و هم در پایان دعا هم باز امام سجاد یک فراز مهم راجع به حسد صحبت می‌کند. می‌فرماید: «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ ارْزُقْنِی سَلَامَةَ الصَّدْرِ مِنَ الْحَسَدِ» تمام مشکلات جوامع بشری، مملکت‌ها مال حسادت است.

این گزارش می افزاید: هیچ کسی منکر مسایل و مصایبی که دنیای امروز بر همه ما انسان‌ها تحمیل کرده نیست؛ نوع بشر در سختی است به ویژه در شرایطی که نابرابری موج می‌زند؛ اما آنچه که باعث می‌شود این شرایط سخت‌تر از چیزی که هست نشود، فقط صبر و طمأنینه در مشکلات است. ماه مبارک رمضان یک فرصت است. وقتی صبر می کنیم و ساعت‌ها رنج گرسنگی و تشنگی را تحمل می‌کنیم، خوب است اندکی بیندیشیم و قضایا و مسایل زندگی را از زاویه دید دیگری نگاه کنیم؛ شاید همه این مشکلاتی که در زندگی داریم حکمتی است برای آنکه ما بزرگ شویم؛ تربیت شویم. شاید یک فرصت است تا بتوانیم ظرفِ وجودی خود را نزد خدای متعال ارتقا بخشیم آن هم با اندیشه کردن و صبوری؛ قطعا هیچ‌یک از این شکیبایی‌ها بی‌پاسخ نخواهد ماند؛ اتفاقا آنچه که ضررش بیشتر است عجله و شتاب‌زدگی است. این قاعده زندگی است و چیزی است که خدا به آن وعده داده است. هیچ انسان صبوری نبوده که اجر شکیبایی خود را دریافت نکرده باشد.