آلودگی هوا چند سالی است به یکی از جدیترین دغدغههای زندگی شهری تبدیل شده؛ بهخصوص در ایران که روزهایی با شاخص کیفیت هوا «ناسالم» یا حتی «بسیار ناسالم» کاملاً عادی شده. در چنین شرایطی طبیعی است مردم بیشتر دنبال این باشند که داخل خانه و محل کارشان حداقل هوای سالمتری تنفس کنند. همین موضوع باعث شده یک سؤال مهم مدام تکرار شود، دستگاه تصفیه هوا چیست و واقعاً چطور میتواند هوای آلوده را بهتر کند؟
اگرچه ظاهر دستگاه ساده است، اما پشت عملکرد آن یک سیستم دقیق و علمی وجود دارد که میتواند ذرات معلق، بوهای مزاحم، دود، گردوغبار و حتی بخشی از آلودگیهای شیمیایی را از هوا حذف کند. از طرفی با افزایش آلودگی شهرها، استفاده از دستگاه تصفیه هوا دیگر یک انتخاب لوکس نیست؛ برای خیلیها تبدیل به یک ضرورت شده، مخصوصاً در خانههایی که کودک، سالمند یا فردی با مشکلات تنفسی زندگی میکند.
در ادامه این مقاله بررسی میکنیم دستگاه تصفیه هوا چیست، چگونه کار میکند، از چه بخشهایی تشکیل شده، چه آلایندههایی را حذف میکند و در نهایت چطور میتوان با نگهداری درست، بهترین عملکرد را از آن گرفت.
دستگاه تصفیه هوا چیست؟
وقتی صحبت از بهبود کیفیت هوای داخل خانه یا محل کار میشود، اولین چیزی که به ذهن میرسد این است که دستگاه تصفیه هوا چیست و دقیقاً چه نقشی در این فرآیند دارد. دستگاه تصفیه هوا درواقع یک وسیله برقی هوشمند است که با مکش هوای محیط، عبور دادن آن از چند مرحله فیلتراسیون و سپس بازگرداندن هوای پاک، به کاهش آلودگیهای تنفسی کمک میکند. این دستگاهها برخلاف تصور عمومی فقط برای شهرهای بسیار آلوده نیستند؛ در خانههای معمولی هم مقدار زیادی گردوغبار، بوی غذا، پرز حیوانات، دود سیگار یا حتی آلودگیهای ناشی از مواد شوینده در هوا پخش میشود و دستگاه میتواند آنها را تا حد زیادی کاهش دهد.
دستگاههای تصفیه هوا معمولاً از چند جزء اصلی ساخته میشوند. پیشفیلتر اولین مرحله است و ذرات درشت مثل موی حیوانات و گردوغبار را میگیرد. بعد از آن فیلتر هپا (HEPA) قرار دارد که مهمترین بخش دستگاه است و میتواند ذرات ریز PM2.5، آلرژنها و عوامل حساسیتزا را با بازدهی بسیار بالا به دام بیندازد. مرحله بعدی فیلتر کربن فعال است که وظیفه آن حذف بوهای نامطبوع، دود و بخارات شیمیایی است. یک فن قدرتمند نیز در دستگاه وجود دارد که هوا را از فیلترها عبور میدهد و دوباره به محیط برمیگرداند. برخی مدلها هم سنسورهای هوشمند کیفیت هوا دارند که میزان آلودگی را تشخیص میدهند و سرعت دستگاه را بهطور خودکار تنظیم میکنند.
بهطور خلاصه، دستگاه تصفیه هوا ترکیبی از چند فیلتر و یک سیستم هوشمند جریان هواست که میتواند هوای داخل محیط را سالمتر و قابلتنفستر کند.
دستگاه تصفیه هوا چگونه کار میکند؟
برای اینکه بهتر بفهمیم دستگاه تصفیه هوا چیست و چرا اینقدر تأثیرگذار است، باید بدانیم این دستگاه دقیقاً چگونه کار میکند. عملکرد دستگاه در ظاهر ساده به نظر میرسد، اما پشت این سادگی یک فرآیند کاملاً مهندسیشده و چندمرحلهای قرار دارد که روی اصول فیزیکی و علمی تصفیه هوا طراحی شده است.
اولین مرحله، مکش هوا توسط فن داخلی دستگاه است. فن با قدرتهای مختلف هوا را از محیط میگیرد و از لایههای فیلتراسیون عبور میدهد. این مرحله بسیار مهم است، چون اگر قدرت فن کم باشد، هوا بهخوبی در دستگاه گردش نمیکند و میزان تصفیه کاهش پیدا میکند.
هوای ورودی ابتدا از پیشفیلتر رد میشود. این فیلتر ذرات درشت مثل گردوغبار، مو، پرز فرش و ذرات قابلمشاهده را میگیرد تا فیلترهای اصلی کمتر تحت فشار قرار بگیرند. سپس هوا وارد مهمترین بخش دستگاه یعنی فیلتر HEPA میشود. فیلترهای هپا طبق استاندارد جهانی قادرند تا ۹۹.۹۷ درصد ذرات ریز با اندازه ۰.۳ میکرون را حذف کنند. این همان چیزی است که باعث میشود دستگاه برای کسانی که آلرژی یا آسم دارند بسیار مفید باشد.
در مرحله بعد، هوا وارد فیلتر کربن فعال میشود. این فیلتر برخلاف هپا که ذرات فیزیکی را جذب میکند، روی بو، دود، بخارات شیمیایی و ترکیبات آلی فرّار (VOCs) تمرکز دارد. کربن فعال مانند یک اسفنج عمل میکند و گازهای مزاحم را در منافذ خود به دام میاندازد.
برخی دستگاهها از فناوریهای تکمیلی مانند یونایزر، لامپ UV، پلاسماژن یا سنسورهای هوشمند کیفیت هوا نیز استفاده میکنند. سنسورها آلودگی هوا را لحظهبهلحظه بررسی کرده و دستگاه بهصورت خودکار سرعت و توان خود را تنظیم میکند.
در نهایت هوای تصفیهشده، پس از عبور از تمام این مراحل، دوباره به محیط بازمیگردد. این چرخه چندین بار در ساعت تکرار میشود تا کیفیت هوای اتاق همیشه در سطح مطلوب باقی بماند.
برسی انواع دستگاه تصفیه هوا
وقتی صحبت از تصفیه هوای داخل خانه میشود، بد نیست بدانیم چه مدلهایی از دستگاههای تصفیه هوا وجود دارد و هرکدام برای چه محیطی مناسباند. بهطور کلی دستگاهها را میتوان بر اساس تکنولوژی و نوع فیلتراسیون دستهبندی کرد. رایجترین مدلها، دستگاههای مجهز به فیلتر HEPA هستند که به دلیل قدرت بالای حذف ذرات ریز، محبوبترین و استانداردترین گزینه محسوب میشوند. این مدلها مناسب اغلب خانهها، اتاقها و محیطهای اداریاند.
نوع دوم، دستگاههای دارای فیلتر کربن فعال هستند که بیشتر برای حذف بوها، دود سیگار، بوی غذا و بخارات شیمیایی کاربرد دارند. بسیاری از دستگاههای مدرن هر دو فیلتر هپا و کربن را بهصورت ترکیبی دارند تا عملکرد کاملتری ارائه دهند.
مدل بعدی، تصفیههواهای یونی یا پلاسما (Ionizer/Plasma) هستند که با تولید یون، ذرات معلق را باردار کرده و از هوا میکاهند. این دستگاهها مصرف انرژی کمی دارند اما در برخی مدلهای ارزان کیفیت عملکرد پایینتری دیده میشود.
نوع دیگر، تصفیههواهای مجهز به UV هستند که بیشتر برای کاهش میکروبها، باکتریها و برخی ویروسها بهکار میروند. این مدلها معمولاً همراه با فیلتر هپا استفاده میشوند.
در نهایت دستگاههای هوشمند هم وجود دارند که با سنسور کیفیت هوا، اتصال Wi-Fi و تنظیم خودکار سرعت، تجربهای راحتتر و دقیقتر ارائه میدهند.
دستگاه تصفیه هوا چه آلایندههایی را حذف میکند؟
حالا که فهمیدیم دستگاه تصفیه هوا چیست و چطور کار میکند، وقتش رسیده بدانیم این دستگاه دقیقاً چه چیزهایی را از هوای خانه حذف میکند. در نگاه اول ممکن است فکر کنیم آلودگی فقط گردوغبار است، اما واقعیت این است که هوای داخل خانه معمولاً چند برابر هوای بیرون آلودهتر است و مجموعهای از آلایندههای مختلف در آن وجود دارد.
یکی از مهمترین آلایندهها ذرات معلق PM2.5 و PM10 هستند؛ ذرات بسیار ریزی که وارد ریه میشوند و میتوانند مشکلات جدی برای سیستم تنفسی ایجاد کنند. این ذرات از ترافیک، سوختن سوختهای فسیلی، دود سیگار و حتی فعالیتهای روزمره مثل آشپزی وارد هوا میشوند. فیلتر هپا بهطور تخصصی برای حذف همین ذرات ریز طراحی شده است.
دسته بعدی آلایندهها آلرژنها هستند؛ مو و پرز حیوانات خانگی، اسپورهای قارچ، گرده گیاهان و ذرات حساسیتزا. وجود این ذرات در خانه باعث ایجاد عطسه، سرفه و تحریک چشم در افراد حساس میشود. پیشفیلتر و هپا این آلرژنها را به دام میاندازند.
نوع دیگری از آلودگی، بوها و بخارات شیمیایی است. بوی غذا، بوی سیگار، بوی نم، گازهای حاصل از مواد شوینده و ترکیبات آلی فرّار (VOCs) در این دسته قرار میگیرند. فیلتر کربن فعال بهترین ابزار برای حذف این بوها و بخارات است.
همچنین برخی دستگاهها توانایی کاهش دود، گردوغبار خانگی، باکتریها و حتی برخی ویروسها را نیز دارند. مدلهایی که از لامپ UV یا آیونایزر استفاده میکنند، قدرت بیشتری در کاهش عوامل بیماریزا دارند.
بهطور خلاصه، دستگاه تصفیه هوا میتواند طیف گستردهای از آلایندههای قابل رؤیت و غیرقابل رؤیت را حذف کرده و هوای خانه را سالمتر کند.
نکات مهم برای نگهداری و افزایش عمر دستگاه
برای اینکه یک دستگاه تصفیه هوا همیشه بهترین عملکردش را داشته باشد، فقط خرید آن کافی نیست؛ نگهداری صحیح نقش بسیار مهمی دارد. خیلی از کاربران فکر میکنند دستگاه را روشن کنند و بگذارند کار کند، اما واقعیت این است که اگر نگهداری درست انجام نشود، حتی بهترین دستگاهها هم راندمان اولیه خود را از دست میدهند.
اولین نکته، تعویض بهموقع فیلترهاست. فیلتر هپا و کربن بعد از مدتی اشباع میشوند و دیگر نمیتوانند آلودگیها را جذب کنند. بسته به مدل دستگاه و شرایط محیطی، معمولاً بین ۶ تا ۱۲ ماه باید فیلترها را تعویض کرد. دستگاههایی که سنسور اعلام تعویض فیلتر دارند، کار را بسیار راحتتر میکنند.
دومین نکته، تمیز کردن منظم پیشفیلتر است. چون این فیلتر اولین لایه برخورد با آلودگیهاست، سریعتر کثیف میشود و اگر تمیز نشود، فشار بیشتری به فن و فیلترهای اصلی وارد میکند. شستن یا غبارگیری ماهانه آن باعث میشود جریان هوا بهتر عبور کند.
سومین نکته مربوط به محل قرارگیری دستگاه است. بهترین مکان، مرکز اتاق یا جایی است که جریان هوا در آن مناسب باشد. قرار دادن دستگاه در گوشهها یا پشت پردهها باعث کاهش کارایی میشود.
و در نهایت، بهتر است دستگاه را از رطوبت زیاد، گرمای مستقیم و آلودگی شدید چربی آشپزخانه دور نگه دارید تا عمر قطعات افزایش یابد.
سخن پایانی
حالا که قدمبهقدم بررسی کردیم دستگاه تصفیه هوا چیست و دقیقاً چه کاری انجام میدهد، به یک نتیجه روشن میرسیم: این دستگاه یکی از مؤثرترین ابزارها برای بهبود کیفیت هوای داخل خانه و محیطهای بسته است. با توجه به افزایش آلودگی هوا، زندگی در آپارتمانهای کوچک و استفاده روزانه از مواد شوینده و لوازم خانگی، هوای داخل خانه پر از ذرات و بوهایی است که اغلب متوجهشان نمیشویم. دستگاه تصفیه هوا میتواند این آلودگیها را تا حد زیادی کاهش دهد و فضایی سالمتر ایجاد کند.
در کنار عملکرد دقیق دستگاه، استفاده و نگهداری درست هم اهمیت زیادی دارد. اگر فیلترها بهموقع تعویض شوند و دستگاه در محل مناسب قرار گیرد، میتوان انتظار داشت بهترین راندمان را ارائه دهد. این موضوع بهویژه برای خانوادههایی که کودک، سالمند یا فردی با حساسیت و مشکلات تنفسی دارند اهمیت بیشتری پیدا میکند.
اگر تجربهای در استفاده از دستگاه تصفیه هوا دارید یا قصد خرید دارید، خوشحال میشوم نظرتان را زیر همین مطلب بنویسید. تجربههای شما میتواند به دیگران کمک کند انتخاب بهتری داشته باشند.