اخبار سبک زندگی : معماری زندگی بر پایه اولویت‌ها: درسی از نهج‌البلاغه و الهام از قرآن

به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، قرآن کریم هدف اصلی زندگی انسان را بندگی خدا و رسیدن به سعادت اخروی می‌داند و دنیاگرایی افراطی، لهو و لعب، و غفلت از یاد خدا را مصادیق “اشتغال به غیر مهم” برشمرده که منجر به “تضییع اهم” و خسران حقیقی می‌شود. برای پرهیز از این زیان، قرآن بر اهمیت یاد خدا، تقوا، تدبر در آفرینش و اولویت‌بندی صحیح امور تأکید می‌کند تا انسان از غفلت رهایی یابد و عمر خود را در مسیر صحیح به کار گیرد.
بنابر روایت ابنا، امیرالمومنین علی (ع) می فرماید:مَنِ اشْتَـغَلَ بِغَیْرِالْمُهِمِّ ضَیَّعَ الأَهـَمَّ.(1) هر کس به کار غیر مهم بپردازد، کار مهم تر را تباه ساخته است! این سخن زیبا حکمت عمیقی را در مدیریت زمان و اولویت‌بندی کارها در سبک زندگی اسلامی بیان می‌کند.

تبیین قرآنی حدیث شریف امیرالمومنین علی (ع):
1. مفهوم “مهم” و “اهم” در قرآن:
قرآن کریم به طور مستقیم واژه‌های “مهم” و “اهم” را به کار نبرده است، اما مفاهیمی را مطرح می‌کند که می‌توان آنها را معادل این واژه‌ها دانست. از جمله این مفاهیم:
هدف آفرینش انسان: خداوند در قرآن می‌فرماید: “وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ” (2) و جن و انس را نیافریدم جز برای اینکه مرا پرستش کنند. این آیه نشان می‌دهد که هدف اصلی و مهم‌تر زندگی انسان، بندگی و اطاعت از خداوند است. هر کاری که انسان را از این هدف دور کند، “غیر مهم” تلقی می‌شود.

آخرت‌گرایی: قرآن کریم بارها بر اهمیت زندگی اخروی و گذرا بودن زندگی دنیا تأکید می‌کند: “وَمَا هَذِهِ الْحَیَاةُ الدُّنْیَا إِلَّا لَهْوٌ وَلَعِبٌ وَإِنَّ الدَّارَ الْآخِرَةَ لَهِیَ الْحَیَوَانُ لَوْ کَانُوا یَعْلَمُونَ”(3این زندگی دنیا چیزی جز لهو و لعب نیست؛ و زندگی حقیقی، سرای آخرت است، اگر می‌دانستند. پرداختن به زینت‌های دنیا و غفلت از آخرت، مصداق “اشغال به غیر مهم” است.

تقوا و عمل صالح: آیات متعددی به اهمیت تقوا و عمل صالح اشاره دارند و اینها را از عوامل رستگاری و سعادت می‌دانند. هر آنچه که انسان را از تقوا و عمل صالح بازدارد، می‌تواند “غیر مهم” باشد.

2. مصادیق “اشتغال به غیر مهم” و “ضایع کردن اهم” در قرآن:
دنیاگرایی افراطی و غفلت از آخرت: قرآن کریم به شدت دنیاپرستی و غفلت از آخرت را مذمت می‌کند: “أَلْهَاکُمُ التَّکَاثُرُ * حَتَّی زُرْتُمُ الْمَقَابِرَ” (4)  افزون‌خواهی (و رقابت در جمع‌آوری مال و جاه) شما را به خود مشغول داشت * تا آنجا که به دیدار قبرها رفتید (و مرگ شما فرا رسید)، این آیات به وضوح نشان می‌دهد که سرگرم شدن به فزونی‌طلبی در امور دنیوی و فراموش کردن هدف اصلی زندگی، موجب “ضایع کردن اهم” (آخرت) می‌شود.

پرداختن به لهو و لعب: در برخی آیات، لهو و لعب به عنوان اموری بی‌فایده و بازدارنده از یاد خدا مطرح شده‌اند: “وَمِنَ النَّاسِ مَن یَشْتَرِی لَهْوَ الْحَدِیثِ لِیُضِلَّ عَن سَبِیلِ اللَّهِ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَیَتَّخِذَهَا هُزُوًا” (5) و از مردم کسانی هستند که سخن بیهوده را می‌خرند تا (با آن) از راه خدا گمراه کنند، بدون هیچ علم و آگاهی؛ و آیات الهی را به تمسخر گیرند. این آیه نشان می‌دهد که سرگرم شدن به امور بی‌هدف و بیهوده، انسان را از مسیر حق و حقیقت دور کرده و موجب تضییع امور مهم‌تر می‌شود.

دلبستگی به فرزندان و اموال، و غفلت از یاد خدا: قرآن در مورد مال و فرزندان هشدار می‌دهد که مبادا انسان را از یاد خدا غافل کنند: “یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تُلْهِکُمْ أَمْوَالُکُمْ وَلَا أَوْلَادُکُمْ عَن ذِکْرِ اللَّهِ وَمَن یَفْعَلْ ذَلِکَ فَأُولَئِکَ هُمُ الْخَاسِرُونَ” (6) ای کسانی که ایمان آورده‌اید! اموال شما و فرزندانتان شما را از یاد خدا غافل نسازد؛ و هر کس چنین کند، آنان زیانکاران واقعی‌اند. این آیه به صراحت بیان می‌کند که دلبستگی افراطی به امور دنیوی و غفلت از ذکر خدا (که از اهم امور است)، منجر به خسران و زیان می‌شود.

3. راهکار قرآنی برای پرهیز از “ضایع کردن اهم”:
یاد خدا و تقوا: قرآن کریم همواره به یاد خدا و تقوا سفارش می‌کند. یاد خدا به انسان کمک می‌کند تا هدف اصلی زندگی را فراموش نکند و در اولویت‌بندی کارها دچار خطا نشود: “وَاذْکُر رَّبَّکَ فِی نَفْسِکَ تَضَرُّعًا وَخِیفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ وَلَا تَکُن مِّنَ الْغَافِلِینَ” (7) پروردگارت را در دل خود، با تضرع و ترس، و بدون صدای بلند، صبحگاهان و شامگاهان یاد کن؛ و از غافلان مباش.

تفکر و تدبر: قرآن انسان را به تفکر و تدبر در آیات الهی و نشانه‌های خلقت دعوت می‌کند تا از غفلت و سرگرم شدن به امور بی‌اهمیت رها شود: “إِنَّ فِی خَلْقِ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَاخْتِلَافِ اللَّیْلِ وَالنَّهَارِ لَآیَاتٍ لِّأُولِی الْأَلْبَابِ” (8)به یقین در آفرینش آسمان‌ها و زمین، و تفاوت شب و روز، نشانه‌هایی (برای اندیشیدن) خردمندان است.”

برنامه‌ریزی و تدبیر: هرچند قرآن به طور مستقیم به “برنامه‌ریزی” به معنای مصطلح آن اشاره نمی‌کند، اما دستورات و توصیه‌های آن به انجام امور با تدبیر و نظم، به نوعی بر اهمیت برنامه‌ریزی و اولویت‌بندی دلالت دارد.
سخن امام علی (ع) “مَنِ اشْتَـغَلَ بِغَیْرِالْمُهِمِّ ضَیَّعَ الأَهـَمَّ” با آیات قرآن کریم کاملاً همسو است. قرآن با تأکید بر هدف آفرینش، اهمیت آخرت، تقوا و عمل صالح، به انسان‌ها یادآوری می‌کند که باید در زندگی خود اولویت‌ها را بشناسند و از سرگرم شدن به امور بی‌اهمیت که منجر به غفلت از مهم‌ترین‌ها می‌شود، پرهیز کنند. یاد خدا، تفکر و تدبر، و تدبیر در امور، راهکارهایی هستند که قرآن برای پرهیز از این معضل ارائه می‌دهد.

پی نوشت:
1.غررالحکم ج2 ص330
2.ذاریات/آیه56
3.عنکبوت/ آیه64
4.تکاثر/ آیه1-2
5.لقمان/آیه 6
6.منافقون/آیه 9
7.اعراف/آیه205
8.آل عمران/آیه 190